欧博ABG官网-欧博官方网址-会员登入

T�RK YAZININDA BAUDELA�RE
Les Fleurs du Mal'i (K�t�l�k �i�ekleri) t�rk�eye ilk kez, 1927 y�l�nda Ali�anzade �smail Hakk� b�t�n�yle �evirdi. Ancak, bu �eviriler d�zyaz� bi�imindedir, �l�� ve uyak ko�uluna uyulmaz. Ad� bile yanl��t�r: Elem �i�ekleri. Sabahattin Ey�bo�lu "Baudelaire'i T�rk�eye ilk �evirenlerden Ali�anzade �smail Hakk�'n�n kitab�n� okudu�um zaman ilk i�im, kaba yanl��l�klar�yla, kelime kelime �evirmeden do�an tuhafl�klar�yla e�lenmek olmu�tu." der. K�t�l�k �i�ekleri'ni daha sonra b�t�n halinde Vasfi Mahir Kocat�rk Elem �i�ekleri ad�yla yay�nlad�. Ad� bile yanl�� ve d�zyaz�dan farks�z olan bu �evirilerde de Baudelaire'i bulmak olanaks�zd�. 1959'da ��kran Kurdakul �e�itli �evirileri ��e Kapan�� ad�n� ta��yan bir betikte toplad�. Bu betikte K�t�l�k �i�ekleri'nden 26 �iir, Paris S�k�nt�s�'ndan 3 d�zyaz�lm�� �iir ve g�ncelerinden de iki b�l�m var. Se�kilerden olu�an bir beti�i de 1961'de Abdullah R�za Erg�ven yay�nlad�. 1984'te "Charles Baudelaire, �zden G�nceler, K�t�l�k �i�ekleri" ad�yla Baudelaire'i okura ilk kez en geni� bi�imde ben sundum. Betikte K�t�l�k �i�ekleri'nden yap�lm�� bir se�kinin yan� s�ra, �airin F�zeler ve Soyunmu� Y�re�im adlan alt�nda toplad��� g�ncelerinin tamam�, "Gen� Edebiyat��lara ���tler" yaz�s� ve �iir �zerine yazd��� �e�itli yaz�lar�ndan �nemli b�l�mler yer al�yor. Cahit S�tk� Taranc�, Orhan Veli Kan�k ve Ahmet Muhip Dranas gibi cumhuriyet d�nemi �airleri Baudelaire'in baz� �iirlerini �evirip yay�nlad�lar. Yahya Kemal, Ahmet Hamdi, Necip Faz�l gibi �airlerimiz ise Baudelaire'i okudular, ondan etkilendiler ama tek bir dizesini bile yay�nlamad�lar. Baudelaire'den etkilenen, esinlenen �airler aras�nda Cahit S�tk�, Necip Faz�l ve Ahmet Muhip Dranas ilk s�rada yer al�r. Daha �ok bir Nerval hayran� olan Tanp�nar da parsadan pay�n� ald�. �imdi baz� �airlerimiz �st�ndeki Baudelaire esin ve etkilerini ara�t�ral�m.

AHMET HAMD� TANPINAR,
BAUDELAIRE VE NERVAL'� YANSITAN AYNA Tanp�nar'�n edebiyat yaz�lar�nda s�k s�k ad� ge�er Baudelaire'in. Baz� �rnekler verelim: "Bende as�l b�y�k tesir Frans�z �iirinden ve bu tesirin Baudelaire-Mallarme-Valery kolundan gelir. Fakat bu �izgi de tam de�ildir. Gerard de Nerval diye �ok m�him bir Frans�z �airinin (. . .) pay�n� da ay�rmak laz�m (Antalyal� Gen� K�za Mektup)" "Louvre'da baz� b�y�k psikolojik vaziyetler gibi y�k�l�� ve ��k�� fikrinin tam ifadesi ancak "Ben" ile kabil. Rembrandt'�n ihtiyarl�k devrinde yapt��� (1660) kendi portresinde bu �ok iyi g�r�l�yor ( ) Baudelaire'e gelince, �iirlerini o kadar keskin ve azapl� yapan nefis hesaplamalar�n� Rembrandt'�n bak��lar�nda muhakkak tan�rd�. ��nk� bu tablonun korkusunda ihtiyarl�ktan ba�ka bir �ey, kendisini su�land�rma var. Korku ve kendini su�land�rma (Paris Tesad�fleri, Ill)" "�iirde musiki a�k�, onunla (musikiyle) rekabet arzu ve ihtiras� Baudelaire ile ba�lar (Edebiyat �zerine Makaleler)." "Baudelaire'in ve Stephane Mallerme'nin b�y�kl�kleri burada, sanat� alelade bir i� yahut h�lya olarak de�il, m�sbet ve �uurlu bir �ey olarak kabul etmelerindedir ( .. .) Valery'ye g�re, Baudelaire'in en b�y�k �erefi, Mallarme, Verlaine, Rimbaud gibi b�y�k �airleri yeti�tirmesindedir ( ... ) Verlaine ve Rimbaud, Baudelaire'i his ve ihsas sahas�nda devam ettirirlerken, Mallarme, onu, �iirin m�kemmeliyet ve safiyet sahas�na kadar ilerletmi�tir. (Edebiyat �zerine Makaleler)" Tanp�nar �iirinde Baudelaire dizeleri Ahmet Hamdi Tanp�nar'�n �iir beti�inde ba��ms�z �u �� dize var: Bu azap ta hilkatten beri bizimle ve bizde
Ge�inir, kurt nas�l �l�yle, t�rt�l ne�eyle
Beslenirse biz de �yle besleriz onu.
�nce bir yanl��l��� d�zeltelim. "T�rt�l ne�eyle beslenirse"nin "T�rt�l me�eyle beslenirse" �eklinde olmas� gerekir; Nereden biliyorsun diyeceksiniz? ��nk� bu dizelerin ger�ek sahibi Tanp�nar de�il, Baudelaire. ��te Baudelaire'in "L'irreparable" �iirinin ilk ba�lam�: Pouvons-nous etouffer le vieux, le long Remords
Qui vit, s'agite et se tortille
Et se nourrit de nous comme le vers des morts,
Comme du chene la chenille?
Pouvons-nous etouffer l'implacable Remords?
T�rk�esi: Dindirebilir miyiz eski, uzun azab�?
Ya�ar ve k�m�ldan�r i�imizde
Kurt nas�l �l�lerle, tirt�l nas�l me�eyle
Beslenirse �yle beslenir bizle
Dindirebilir miyiz bu onulmaz Azab�?
Tanp�nar, Baudelaire'in be� dizesinin �z�n� �� dizede emip kendine mi mal etmi�? Peki, me�e nas�l ne�e olmu�? Tanp�nar Hoca'n�n �l�m�nden sonra �iirlerini yay�na haz�rlayan Prof. Mehmet Kaplan ve yeni bask�lar� s�rd�ren Prof. Dr. �nci Engin�n gibi edebiyat muallimlerinin azizli�i y�z�nden. Prof. Dr �nci Engin�n'�n imzas�n� ta��yan, "���nc� bask�ya �ns�z"� okuyal�m: Onun eserlerinin en iyi �ekilde yay�nlanmas� i�in, onun ��rencileri olarak elimizden geleni yapmay� bir g�rev saymaktay�z ... " Ayn� �ns�zden anlad���ma g�re, yay�n i�inde bir de�il, bir�ok ��retim g�revlisi var. El birli�iyle ve titiz (!) bir �al��mayla hocalar�na ne�eli bir s�priz haz�rlam��lar. Tek yanl��l�k bu de�il. Tanp�nar'�n bir ba�ka �iirindeki "Mortofon"un "Mortefontaine", "Ermenonvil"in, "Ermenonville", "Ter �ay�"n�n "Theve �ay�" �eklinde d�zeltilmesi gerekir. �imdi bir husus �st�nde �nemle dural�m. �lk �iir beti�inin d�zenlemesini Ahmet Hamdi Tanp�nar sa�l���nda kendi yap�yor ve birinci bask� 1961 'de yay�nlan�yor. �kinci bask�y� ise yay�na, Tanp�nar'�n eski ��rencisi, zaman�n edebiyat profes�r� Mehmet Kaplan haz�rl�yor, �airin yay�nlanm�� �iirlerine, dosyas�nda buldu�u yay�nlanmam�� dizeleri de ekliyor ve b�ylece Baudelaire'in �� dizesi "Yay�nlanmam�� �iirler, Bitmemi� �iirler ve M�sralar" b�l�m�nde Tanp�nar'�n �iirleri i�ine giriyor. Sonraki bask�lar� haz�rlayanlar da edebiyat profes�rleri, ��retim g�revlileri ve Prof. Mehmet Kaplan'�n ��rencileri. Hocalar� Mehmet Kaplan'a pek g�vendikleri i�in hi�bir ara�t�rma, hi�bir yeni �al��ma yapmadan beti�i ayn� d�zenle okura sunuyorlar. Burda iki soru geliyor usa: Tanp�nar Baudelaire'in dizelerini �evirip, yazaca�� yeni bir �iire sokmaya m� haz�rlan�yordu? Yoksa, b�yle bir niyeti yoktu da, Baudelaire dizelerini onun dizeleri sanan profes�r ��rencilerinin azizli�ine mi u�rad�? Her iki olas�l�k da m�mk�n. Zira yabanc� bir �airin dizelerini kendi �iirlerine aktarma al��kai�l��� Tanp�nar'da fazlas�yla var. Birka� �rnek verelim. A�a��daki �iir Nerval'in: S�YAH NOKTA Kim ki g�ne�e s�rekli bak�p durur
Mor bir lekenin u�u�tu�unu g�r�r
G�zlerinde, �evresinde ve havada.
Bir zamanlar �ok gen� ve �ok g�z�pektim,
Utku'ya bir an sabit g�zlerle bakt�m
A� bak���mda siyah bir nokta kald�.
O g�n, bug�n, bir yas i�areti gibi
G�r�r�m her yerde o siyah lekeyi
Kar���r g�z�m�n dald��� her �eye!
Nedir bu mutlulukla arama giren!
Yaz�k bize! yaln�z kartal bakabilen
Kazas�z, belas�z Utku ve G�ne�'e.
Bu �iirdeki "siyah nokta", "Kim ki g�ne�e s�rekli bak�p durur", "Mor bir lekenin u�u�tu�unu g�r�r", "Nedir bu mutlulukla arama giren?", "Yaln�z kartal bakabilen / G�ne�e" s�zc�klerine, imgelerine, benzetmelerine dikkat edelim. �imdi de Tanp�nar'�n �e�itli �iirlerinden dizeler g�re�lm: E�ik �iiri:
Aln�nda bir siyah nokta geceden
Zaman k�r�nt�lar�:
Ve benim g�zlerimle bakanlar g�ne�e
Ancak tan�r bizi
Mor �emberlerin u�l!�tu�u ak�am sular�ndan.
Zaman k�r�nt�lar�:
Sokma g�ne�le arana
�mkans�z�n par�lt�s�n�
Bendedir Korkusu:
�elik gagas�nda fecri ta��yan
Mavi kartal benim...
Pen�elerimde
As�lm�� bir z�mr�t gibidir hayat.
Ey Kartal Bak��l�:
Ey kartal bak��l� avc�s� fecrin
G�r�l�yor ki Nerval'in Siyah Nokta �iirini t�m�yle kendi �iirlerine aktarm�� Tanp�nar. �nemsiz, k���k de�i�iklikler yapm��, �rne�in: "G�zlerindeki mor leke, yani g�z halkalar� Tanp�nar' da "mor �ember" olmu�. G�ne�e ve utkuya Nerval'in �iirinde yaln�z kartal bakabildi�i i�in Tanp�nar "�elik gagas�nda fecri ta��yan / Mavi kartal benim" demi� , g�ne� s�zc���n�n yerini g�ne�in do�u�u "fecir" alm��. Ba�ka �rnekler. �u iki dize Paul Valery'nin "Dost Orman" �iirinden: G�kte ay masaldaki bir meyve
Payla�t�k o sihirli meyveyi
Bu iki dize de Tanp�nar'�n Hat�rlama �iirinden: Bir masal meyvas� gibi payla�t�k
Mehtab� k�r�lm�� dal u�lar�ndan
Tanp�nar, Ahmet Kutsi Tecer'e yazd��� mektubunda bitmemi� bir �iirindeki �al��malar�ndan s�z ediyor. Yazd��� dizeleri be�enmedi�ini s�yl�yor ve �unlar� ekliyor: "Halbuki ben aynen, Mallarme'den terc�me etti�im �u beyiti koymak isterdim: 'B�t�n bir �m�rde yaln�z / Bir kere duyulan sesi', yapamad�m." Tecer'e yapamad�m diyor ama yapabiliyor b�yle �eyleri Tanp�nar. Nitekim bir ba�ka �iirine Mallarme'nin ba�ka dizelerini rahat�a aktarm��. Mallarme'nin �mbat �iirinden: "Denizde �slanan y�re�ini bu yolculuktan
Hi�bir �ey durduramaz: ne g�zlerin yans�tt���
O eski bah�eler, ne lamban�n solgun �����"
Tanp�nar'�n Yolculuk �iirinden: "Hi�bir �ey ba�lamaz beni bu yere
Ne hat�ralar�n yalvaran sesi
Ne a�a�lar�n kuytu g�lgesi
R�ya besteleyen eski bah�eler
Ne lambam ki soluk bir ���k serper ... "
Tanp�nar �iirinde ba�ta Nerval olmak �zere Baudelaire, Verlaine, Mallarme ve Valery gibi Frans�z �airlerinden ba�ka dizelere de rastlayabiliyoruz. Konumuz Baudelaire oldu�una g�re biz, yaln�zca Baudelaire dizelerini ara�t�ral�m. A�a��daki d�rtl�kler Baudelaire'in L'Irremediable (�aresiz,) �iirinden: Bir Fikir, bir �ekil, bir Varl�k,
�irkin sevinin ayartt���
Gezgin ve toy bir melek, g���
Terk edip, kur�unlu, batakl�k
G�ksel bak���n ermedi�i
Styx Irma��n�n a��na
Diplerdeki karanl���na
D��m�� ve o korkun� ak���n
Karabasan'�n elinde
��rp�n�yor, ey b�y�k ac�!
��lg�n �ark�lar dilinde,
D�n�p duran o dev burgac�.
Bo�una bir y�z�c� gibi
U�ra��yor a�ay�m diye
Ve s�rekli bat�yor suya
B�rakm�yor Styx'in dibi.
�zetleyelim, Bir D���n (Fikir), Bi�im ve Varl�k'� simgeleyen toy bir melek Styx �rma��na d���yor, ��rp�n�yor kurtulmak i�in, s�rekli bat�yor suya, b�rakm�yor Styx �rma��n�n dibi. �imdi Tanp�nar'�n Yava� Yava� Ayd�nlanan �iirinin d�rtl���n� okuyal�m: "Yava� yava� ayd�nlanan
Bir denizalt� alemi
Yosunlu bir bo�luktan
�ekiyor kendine beni"
Baudelaire'i �zetlemi�, ilk dizeyi "Bir Fikir, bir Bi�im, bir Varl�k"� da biraz de�i�tirerek bir ba�ka �iirine, "E�ik"e ��yle aktarm��: "Bir fikir, bir �ekil dal�nda olgun"
Tanp�nar'da Baudelaire etkisi y�zeysel. Baudelaire'de d���nce olabildi�ince yo�unla��r, mayalan�r. Tanp�nar ise resim �izer. Yine de Tanp�nar, dizelerine �zenti olarak Baudelaire'i aktarm��: "Ne varsa, hepsini, boyun, sa�, meme! Es�r'den dudaklar ok�as�n, sevsin", "Sesler, kokular, renkler, Bilmiyorum hangi derin Ve uzak hayali bekler", "��lg�n mah�erinde ses ve renklerin" gibi.

NEC�P FAZIL KISAK�REK "Bat�n�n p�rt�klar�" Necip Faz�l, Kabus �iirinde: Ve evlerde ba� k��e
Bat�n�n p�rt�klar�
G�r�nmezi g�rmeye
Eremez mant�klar�
diyor ve Bat�l� yazarlar�, Bat�dan esinlenen T�rk yazarlar�n�, �airlerini k���ms�yor ama kendisi de Bat�y� �yk�nmekten geri kalm�yor. D�rtl���nde yer alan "G�r�nmezi g�rmeye! Eremez mant�klar�" s�zlerinin bile ger�ek sahibi kendi de�il, Arthur Rimbaud'dur. Rimbaud Paul Demeny'ye yazd��� mektubunda eski ve mevcut baz� �airlerin bilici (voyant) olamad���n� s�yl�yor ve ��yle diyordu: "Bilici (voyant) olmak, g�r�nmezi g�rmek gerekir. Kendini ara�t�r�r �air, b�t�n a�ular� kendinde t�ketir ve �z�n� al�kor." Necip Faz�l'�n, �iir �st�ne g�r��lerini i�eren Poetika'da baz� frans�z �airlerinden s�z etti�i g�r�l�yor: "Bodler m�sbet ilim ke�ifleri �n�nde b�t�n dayanak ve tahakk�m hakk�n� kaybetmi� ve malih�lyaya d��m�� bedbin m�nevverlerin sesiydi... Rembo bu sesi, buhran ve maraziliklerle daha ileriye g�t�rd�. Valeri ise ayn� sesi, �iire sonsuz bir tecrid mizac� a��lamak yoluyla muvazeneye kavu�turmak istedi. Fakat kimse, m�sbet ilimlerin atl� kar�ncas�nda sarho� hale gelen insan�n bekledi�i yeni �mit �ark�s�n� besteleyemedi." Demek ki Baudelaire, Rimbaud ve Valery gibi baz� �airleri okumu�. Okumakla da kalmam��, "p�rt�klar�n" imgelerini, s�zc�klerini, �iirlerinin i�eriklerini kendi �iirlerine, �iir �st�ne g�r��lerini ise kendi "Poetika"s�na aktarm��. Necip Faz�l'�n Poetika's� Necip Faz�l �ile'nin �ns�z�nde �unlar� yazar: "�iirlerim yemi�in i�ini, �iir hakk�nda d���nd�klerim de kabu�unu g�steriyor. Demek ki ben, sadece �iir dokumakla kalm�yorum: Frenk�eden T�rk�ele�tirilmi� tabiriyle (Poetika)m�, �iir sanat� �zerindeki fikirlerimi de �rg�le�tirmi� bulunuyorum. Yapt���m i�in de�erini bilmem ama, b�yle bir i�in ananemizde �imdiye kadar mevcut olmad���n� belirtmek hakk�md�r." �rneklerle g�rece�iz, Necip Faz�l'�n �iir sanat� �st�ne ileri s�rd��� fikirlerin �o�u kendinin de�il, ba�ta Baudelaire ve Rimbaud olmak �zere frans�z �airlerinin, frans�z sembolistleri ve romantiklerinin fikirleri. O halde yapt��� i�in de�eri de yabanc� ozanlar�n, kendi deyimiyle "Bat�n�n p�rt�klar�"n�n d���ncelerini aktarmaktan �teye gitmiyor. Mal yabanc� oldu�una g�re T�rk �iir gelene�inin bir par�as� da say�lamaz. �imdi Necip Faz�l'�n Poetika'daki �iir g�r��lerini al�p Baudelaire, Rimbaud ve sembolistlerin g�r��leriyle kar��la�t�ral�m: Necip Faz�l: "�air, his cephesinden, daha ilk nefeste vecd ��z�l��leriyle yere seriliveren bir afyon tiryakisi; fikir cephesinden de, bu afyonu esrarl� havalarda haz�rlayan ve tek miligram�n�n tek h�cre �zerindeki tesirini hesaplayan bir simyac�." Afyon ve simyac� s�zc�klerinin altlar�n� �izelim. Frengi ve mide sanc�lar� �eken Baudelaire hem bu ac�lar� dindirmek, hem de yapay yoldan vecd halini yakalamak i�in afyon yutar, �iir ve sanat tan�mlar�nda da bu s�zc��� s�k s�k kullan�rd�. Hatta bu konuda Paradis Artificiels (Yapay Cennetler) ba�l��� alt�nda bir dizi yaz� kaleme ald�. Wagner'in m�zi�ini �verken Necip Faz�l'�nkine benzer bir kar��la�t�rma yapar: Baudelaire:
"Wagner m�zi�ini dinlerken insan afyon i�mi� gibi
hayal ve vecd i�inde kendinden ge�er."
Simya'ya de��in �rne�i de Rimbaud'dan verelim. Rimbaud: "S�z simyamda �iirsel eskili�in haylice yeri vard� (S�z�n Simyas�)." Necip Faz�l, Aristo ve Valery'nin �iir tan�mlar�n� yeriyor ve "Bu tariflerin ba��nda ve sonunda, �iiri merkezile�tiren haysiyetli bir muhit ile, �iir muhitini kuran ulvi merkezden bir eser yoktur" diyor. �iirde merkezile�me d���n� Baudelaire'indir: "Ben'in buharla�mas� ve merkezile�mesi. Sorun burda (Mon coeur mis a nu - Soyunmu� y�re�im)." Devam edelim. Necip Faz�l: "Bizce �iir ( ... ) e�ya ve hadiselerin en mahrem ( ... ) nahiyesini tutarak ve nispetlerini bularak mutlak hakikati arama i�i." Nisbet (oran) s�zc���n�n alt�n� �izelim. Baudelaire: "Zevk sahibi bir insan� rahats�z eden �iirin orans�zl���d�r (. .. ) Yery�z�n� ve g�r�n�mlerini, Tanr�n�n g�r�n�mleri ve ileti�imi gibi alg�lamam�z� sa�layan G�zelli�in tap�las� ve �l�ms�z i�g�d�s�d�r." G�r�l�yor ki Necip Faz�l'�n �iir tan�m�ndaki salt ger�ek (mutlak hakikat-Tanr�) ve oran (nisbet) kavramlar� Baudelaire k�kenli. Necip Faz�l: "�iir s�rda�l�k ve laubalilikte en verimli ve en pervas�z, kaba, fayda ve kuru ak�lda da en boynu b�k�k ve en korkak cehd ve onun us�l� ... " Laubalilik (abartma) ve fayda s�zc�klerinin alt�n� �izelim. Necip Faz�l, �iir, gizliye, gizemliye y�nelen abartmal� bir anlat�m sanat�d�r, amac� fayda sa�lamak ve ak�l vermek, ��retmek de�ildir diyor. Baudelaire de ayn� �eyleri s�yler. Baudelaire: "Lirik s�yleme tarz�n�n en �ok sevdi�i dil (anlat�m) bi�imleri abartmal� bi�imlerdir. (Theodore de Banville �st�ne)" "�iirin amac�n�n �unu ya da bunu ��retmek oldu�unu d���nen bir y���n insan var, �iir gelenekleri yetkinle�tirmeliymi�, �iir bilinci g��lendirilmeliymi�, has�l� �iir yararl� olan� g�stermeliymi� ( ... ) �iirin �iirden ba�ka amac� olamaz. Yaln�z ve yaln�z bir �iir yazma zevki u�runa kaleme al�nm�� �iirden daha b�y�k, daha soylu, �iir ad�n� ger�ekten ta��maya de�er ba�ka �iir olamaz (Theophil Gautier �st�ne)." Necip Faz�l: "�air, belki de, ilk �airden beri bir taraf�yla dev adam, bir taraf�yla da hafif ve maskara bir havai ve ilcai bilinir." Dev ve maskara s�zc�klerinin alt�n� �izelim. Baudelaire: "�air, ey bulutlardan topra�a s�rg�n ece / Oklara g���s geren, dostu f�rt�nalar�n / Yuhlarlar yery�z�nde seni de g�nd�z, gece/ U�mana engel olur a��r, dev kanatlarin. (Albatros)." "Paris S�k�nt�s� adl� yap�t�nda �rk�n� olanla maskaral���, sevgiyle kini birle�tirece�im (Annesine mektubu)." Benze�imler, al�nt�lar hayli �ok. �� �ekil konusundaki tan�m� g�relim. Necip Faz�l: �iirde i� �ekil, ruh gibi, b�t�n kat� �iir maddelerinin, incele incele, gittik�e latiften latife ge�e ge�e en es�r� latif haline gelmi�, can �z�... Esiri s�zc���n�n alt�n� �izelim. Ondokuzuncu y�zy�l yazarlar�ndan Madame de Stael, "lirik �iirin ger�ek b�y�kl���n� duyumsamak i�in es�r� (�ok hafif-eterli) b�lgelerde hayal i�inde u�mak ve kutsal uyumu dinleyerek yery�z�n�n g�r�lt�s�n� unutmak gerekir" diyordu. Baudelaire de �air, Theodore de Banville'le ilgili yaz�s�nda benzer s�z� yineler: "Ruh lirik izlenimlerle ayd�nlan�r, ����a kavu�ur, es�r� (eterli-daha hafif) bir b�lgeye ula�mak istercesine, hafifleyip genle�ir, kanatlan�r." Necip Faz�l, "Bat�n�n p�rt�klar�"n�n s�ylediklerini bir daha s�ylemekten �teye gidemedi�i halde Poetikas�n�n T�rk �iir gelene�inde ilk �rnek oldu�unu ileri s�r�yor. Devam edelim: Necip Faz�l da Baudelaire gibi teknolojik geli�ime kar��d�r. Necip Faz�l: Ondokuzuncu As�r�n ikinci yar�s�ndan itibaren ba�layan b�y�k ruh ve fikir buhran�, ba��n� al�p dolu dizgin bo�anan m�sbet ilim bulu�lar�n�n �iir ve fikirle payandala�t�r�lamay���ndan do�du." Baudelaire: "Sanayi ve geli�im her t�r �iirin en zorba d��manlar�d�r... (Th. Gautier �st�ne)." Necip Faz�l, Poetika's�ndaki �iir tan�mlar�nda Sembolist'lerin ve Romantik'lerin s�zlerini yineler. Yaz�y� uzatmamak i�in �rnekler vermiyorum. Bir ara�t�rma yapmak isteyenler Necip Faz�l'�n �ile beti�inin sonundaki Poetika'yla Sembolizm (1) adl� beti�imde yazd�klar�m� kar��la�t�rabilirler. Necip Faz�l �iirinde Baudelaire Etkileri Bahriye Mektebinde, �stanbul �niversitesi Edebiyat Fak�ltesi Felsefe B�l�m�'nde okuyan Necip Faz�l K�sak�rek, 1925 y�l�nda Milli E�itim Bakanl���'nca Paris'e g�nderilir, ancak, ��renimini yar�m b�rak�p d�ner. Frans�zcay� ne kadar ��rendi, frans�z �airlerini frans�zcas�yla ne kadar okudu? Baudelaire'in yap�tlar�n� asl�ndan m�, �evirilerden mi izledi? Bu sorulara tam kar��l�k bulamasak da Necip Faz�l'�n �iirlerinde, gen�li�inden son y�llar�na dek Baudelaire izlerinin s�r�p gitti�ini g�r�yoruz. Renk-Koku-Ses-Uyum Baudelaire'in �iirlerinde renk, koku, ses ve uyum s�zc�k ve kavramlar�na s�k s�k rastlars�n�z. Baz� �rnekler verelim: "Ayd�nl�k gibi geni� ve gece gibi kara / O derin birlik i�inde, sesler, kokular ve renk / Uzaktan uza�a kar��at� yank�lara denk / Birbirlerini i�te b�yle yan�tlamakta (Corresp�ndancee-�leti�imler)." "Ak�amda kokular, sesler d�n�yor / H�z�nl� vals, �ld�ren ba�d�nmesi (Ak�am�n Uyumu)", "G�ne�in ok�ad��� kokulu �lkedeydim (S�m�rgeli bir kad�na)" "Yuvarlay�p g�klerin resimlerini, �alkant� / Kat�yordu saltanatla, da�da�ayla, gizemle / Zengin ezgilerin o g��l� uyumlar�n�! Batan g�ne�in g�zlerimdeki renk c�mb���ne (�nceki Ya�am), "Tak�lar�n alayc� sesinde raks ederken / Madenler ve ta�larla ���klanan �u d�nya! Co�turur y�re�imi, deh�etli d��k�n�m beni Sesin ���kla hemhal oldu�u e�yalara (Tak�lar).", "S�cak bir g�z ak�am�, kapal� iki g�z�m/ Solurken kokusunu bayg�n g���slerinin (Al�p G�t�ren koku)," "Ve ba��nda kokulu bir �apkayd� sa�lar�", "Bu odada her �ey uyumun yeterli ayd!i�l���na ve tatl� karanl���na sahip. Uykulu bir zihnin, s�cak bir limonluktaym�� gibi salland��� bu ortamda ( ... ) usul bir koku y�z�yor (�ki Oda)." �rnekleri uzatmayal�m ve Necip Faz�l �iirlerindeki renk, koku, ses ve uyumlar� (ahenk) ara�t�ral�m: "Nas�l kayna�t�r�lm�� renkler, sesler, hacimler (Mimari)", "G�z kapt�rd���m renkten, kulak verdi�im sesten (Affet) " "�l��den, ahenkten daha g�zeller (Sonsuzluk Kervan�)", "Biter, her �ey biter; ses, �ekil ve renk / kokular biter (Biter)", "Bu d�nyada renk, nak��, lezzet, ne varsa k�s�m (Tebess�m), "Renkte, seste, ���kta, her �eyde bir ihtizaz (�htizaz)", "Solmaz, solmaz; bu bir renk .. ./ �lmez, �lmez; bir ahenk (Onun �mmetinden ol) ", "Versem g�zlerimi bu sonsuz renge/ Kapansam i�imden gelen ahenge (Geceye �iir)", "Renk renk dertlerimi g�z�mde besle (Gurbet)'', "P�r�lt�lar, na�meler / Renklerle eriyorum (Yaln�zl�k)", "Renk, koku, ses ve �ekil, �telerden haberci (Visaf)" Say�lar Do�u d���ncesine b�y�k ilgi g�steren Nerval'e g�re insan yazg�s�yla y�ld�zlar�n y�r�y���, bur�lar aras�nda simgesel bir ba� var. Nerval'in, bir t�r uzun �iir de diyebilece�imiz Aurelia adl� ger�ek�st�c� �yk�s�nde �u sat�rlarla kar��la��yoruz: "Bir ak�am, geceyar�s�na do�ru, oturdu�um mahalleye ��karken g�zlerimi rastgele kald�rd�m; ayd�nl�kt�, sokak lambas�n�n ����� vuruyordu; evin numaras� dikkatimi �ekti. Ya��m�n say�s�. Ba��m� e�er e�mez, solgun tenli, �ukur g�zl�, y�z �izgileri Aurelia'n�n �izgilerine benzeyen bir kad�n g�rd�m �n�mde. Bu ya onun �l�m� ya da �lece�im bildiriliyor bana, dedim kendi kendime." "Ak�am, o �lece�im saate yak�n anlarda, iki dostla bir masada, resim ye m�zik �st�ne konu�uyor ve renklerin soyu ve say�lar�n anlam� konusunda g�r���m� a��kl�yordum( .. .) yerini bildi�ime inand���m y�ld�z� aramaya koyuldum g�ky�z�nde." "Bana g�re say�lar�n genel s�ralamas�na bir hata kar��m��t� ve insanl���n ba��na gelen t�m y�k�mlar, k�t�l�kler bundan kaynaklan�yordu." Say�lar�n simgesel g�c�ne inan� Nerval'den, bir Nerval hayran� olan Baudelaire'e de ge�er. Burga� �iirindeki �u ilgin� dizeleri okuyal�m: Ba��m inat�� a�r�larla dolu, d�n�yor
Y�rek hi�li�e �zlemle tutu�up yan�yor
- Ah, ��kmamak Say�lar, Varl�klar evreninden
Say�lar�n gizemine �e�itli yaz�lar�nda de�inir Baudelaire: "Kalabal�kta olmak arzusu say�n�n �arp�m�ndan duyulan k�vanc�n gizemli anlat�m�d�r. Her�ey say�d�r. Birey say�d�r. Esriklik bir say�d�r. (F�zeler, I)", "Fizikte oldu�u kadar akt�rede de burga� duygusunu i�imde ta��d�m hep, yaln�z uykunun burgac�n� de�il, eylemin, d��'�n, an�'n�n, arzunun, �zlemin, pi�manl�klar�n, g�zelin, say�n�n v.b.g. burgac�n� (Soyunmu� y�re�im, LXXXVIl)." Baudelaire'in Burga� �iirindeki "Ah, ��kmamak Say�lar, Varl�klar evreninden" dizesi �st�ne frans�z d���n�r ve yazarlar� �e�itli yorumlar yapt�lar. Bu yorumlar�n birle�ti�i nokta ��yle: Dizedeki merkezi du��nce Bir ile �ok aras�ndaki, hi� yitmeyecek olan temel Birlik'le bu Birlik'ten do�mu� �okluklar�n gittik�e artan yay�l��� aras�ndaki z�tl�kt�r. Demokratik ve sosyal geli�im h�zland�k�a insan�n insan olarak de�eri d��er. Zira art�k niceli�in (kemiyet), istatisti�in saltanat� ba�lam��t�r. Ki�isel nitelik (keyfiyet) ge�erli de�ildir, kitle i�inde, �okluk i�inde yo�unlu�undan kaybeder.(2) �imdi Necip Faz�l K�sak�rek'in say�lardan s�z etti�i ve say�lar� yorumlad��� dizeleri g�relim: "Say�larda �o�almak, ni�in, ne olmak i�in / Bir tek hi�tir �arp�s� k�rk milyona bir hi�in (Hi� mi hi�).", "Bir ��z�lmez bilmece/ Hep say�, harf ve hece (Ne ileri, ne geri)", "Say�lar yaln�z Bir'in kendi dalgalan��� / Say�lar kemiyetin keyfiyeti an��� (Say�lar)." Say�lara e�ilen Necip Faz�l yeni bir �ey mi s�yl�yor, yoksa Baudelaire'in s�ylediklerini ve bu konudaki yorumlar� m� yineliyor? Sorunun yan�t�n� okur kolayl�kla kendisi bulabilir. Bir saptama yap�p �unu da ekleyelim. Kimileri "Necip Faz�l tasavvuf felsefesinden, Tanr�n�n birli�inden, vahdet-i v�cuttan s�z ediyor" diyebilir. Bu t�r yakla��mlar sonucu de�i�tirmez, kaynak ve model Baudelaire'dir. G�nah, Azap, Pi�manl�k Baudelaire �iirlerini g�nah, azap ve pi�manl�k kavramlar�yla �rer. Baz� �rnekler verelim: "Besliyoruz sevimli azaplar�m�z� (Okura), "G�nahlar�m�z dikba�l�, pi�manl�klar�m�z al�ak (Okura)." "K�van�l� Melek, bilir misin ac� denen �eyi / Nedir utan� ve azap, g�zya��, i� s�k�nt�s�," �rnekleri �o�altmam�za gerek yok. Ayn� kavramlar� Necip Faz�l'�n da i�ledi�ini g�r�yoruz: "Ba�� g�r�nmez hayal, sonu gelmez nedamet (Ruh) ", "Kalmad� e�ya ile aramda hi�bir uyum / Nefes al�rken bile inkisar ve pi�manl�k (Halim). " "Annesi azab�n! Sonsuzluk �ark�s� / Annesi azab�n! Cinnetin t�pk�s� (Zaman)", "Azap, sa�lar�ma ak / Y�z�me �izgi serdi (Azap)." Kurtlar-B�cekler ve �l� Mezardaki kurtlar ve b�cekleri bol bol i�ler Baudelaire: "Ey kurtlar! g�zs�z, kulaks�z kara yolda�lar / Size gelen �zg�r, k�van�l� bir �l� var! Obur filozoflar, pisli�in o�ullar�" (K�van�l� �l�)." "Dindirebilir miyiz eski, uzun Azab�! K�m�lday�p k�vran�r, ya�ar i�imizde! Kurt nas�l �l�lerle, t�rt�l nas�l me�eylel Beslenirse �yle beslenir bizle! Dindirebilir miyiz bu onulmaz azab� ?'', "Besliyoruz sevimli pi�manl�klar�m�z� / Dilenciler bitlerini beslerse nas�l." �imdi de Necip Faz�l'�n dizelerini okuyal�m: "Koklarken k�llerimi mezar�mda bir b�cek (Ruh)." "Bir kurdum ki sizi hep di� di� yerim / Ve gezerim her g�n elbisenizde (Nefs)", "A�z�ma so�uk kurtlar dolacak, g�z�me kum (Dipsiz kuyu)." "Ufak b�cekler gibi! Gezer onlar�n kalbi! �st�nde d��emenin (Takvimdeki deniz)." Tabut �l�m ve tabut elbette �airlerin demirba� konusu. Ancak dizelerdeki benzerlikler yineleme olmamal�. Baudelaire G�z �ark�s� �iirinde: Tekd�zen vuru�larla sal�nan bir tabut var
San�r�m, �ivilenen, bilmedi�im bir yerde
�len kim? -D�n yazd�, bug�n sonbahar
��nlar bir yolculuk gibi bu ses y�reklerde
diyor. Cahit S�tk� ayn� dizeleri �iirine ��yle aktar�r: "Nerden ��kt� bu cenaze, �len kim?" Baudelaire'in bu dizeleri Necip Faz�l �iirine de ��yle girer: "Tabut de�ildir bu, bir tahta kundak
Bu a��r hediye kime gidecek
�ak�l�r �ak�lmaz �st�ne kapak" (Tabut �iiri)
Bir k�yaslama Bir �air ba�ka bir �airin imge ve deyi�lerini k�yaslama yoluyla da kendi �iirine aktarabilir. Baudelaire Vampir �iirinde �unlar� yazm��: Nas�l kumarbaz kumara
Nas�l �i�esine sarho�
Nas�l kurtlar�na bir le�
Ba�land�ysa - Lanet, sana
Ben de ba�land�m o kadar.
�imdi de Necip Faz�l'�n Beklenen �iirindeki d�rtl���n� okuyal�m: Ne hasta bekler sabah�
Ne taze �l�y� mezar
Ne de �eytan bir g�nah�
Seni bekledi�im kadar.
Necip Faz�l en az�ndan "Ne taze �l�y� mezar" dizesiyle kendini ele veriyor. Bu dizenin k�kende, Baudelaire'in "Nas�l kurtlar�na bir le� " dizesiyle farkl� bir yan� yok. Farkl� olan s�zc�kler. Kendini Cezaland�ran Ki�i Baudelaire'in bir �iiri " Heautontimoroumenos" ad�n� ta��r. Anlam� Kendini Cezaland�ran Ki�i. �air, kendini cezaland�rarak g�nahlar�ndan, su�luluk duygusundan ar�nmaya �al���r. Peki K�sak�rek Aynalar Yolumu Kesti �iirinde ne s�ylemi�: "Benim i�im kendime
en b�y�k ceza" demi�.
Baudelaire'in �iir ad�ndan bir ba�ka �iirinde de yine dize �retiyor Necip Faz�l. Yolculu�a Davet �iirini yazm�� Baudelaire. �u iki dize de Necip Faz�l'dan: Yolculuk, her zaman d���nd�m onu
��imde bu azg�n davet ne demek? (Yolculuk �iirinden)
Titre�im Baudelaire' in Ak�am�n Uyumu �iirinden: Her �i�ek dal�nda bu�ulan�yor
Kemanda �zg�n bir kalp titremesi;
H�z�nl� vals, �ld�ren ba�d�nmesi
Bir tap�nak gibi g�k dinleniyor
Necip Faz�l'�n �htizaz (titre�im) �iirinden iki dize: Renkte, seste, ���kta, her �eyde bir ihtizaz
Her �eyde bir titre�im, zikir fikir ve niyaz
Renk, ses ve titre�im Baudelaire'e ait, bunu yazm��t�k, peki bu iki dizede Necip Faz�l'a ait ne kal�yor: Zikir, fikir ve niyaz. �ehvet Baudelaire'in ana temalar�ndan biri de �ehvet. Birka� �rnek verelim: "Durgun �ehvetimle �ok eskiden orada yurt kurdum (�nceki Ya�am)", "Orda her �ey d�zen ve g�zellik! L�ks, durgunluk ve �ehvet", "Derin sonsuzluklarda k�van�la u�uyorsunl Tarifsiz, diri, canl� bir �ehvetle dolusun (Elevation). Necip Faz�l �iirinin b�t�n�nde ters d��t���, yama gibi durdu�u halde, salt Baudelaire �zentisi y�z�nden �ehvete de yer vermi�: "Ye�il asmalarda depreni�, �ehvet (�ile)", "Bela, bela bende yak�c� �ehvet (Y�zkaras�)." Bela Yeri gelmi�ken Necip Faz�l �iirindeki bu "Bela" s�zc���n�n k�kenini ara�t�ral�m. Baudelaire'in �iir beti�inin ad� Les Fleurs du Mal. Ger�ek anlam� ise K�t�l�k �i�ekleri. Ancak Baudelaire �st�ne hi�bir ara�t�rma yapmad�klar� i�in �evirmenlerimiz, Le mal'in ger�ek anlam�n� da bilemediler. Bu s�zc�k ac�, bela, �er gibi anlamlara da geliyor. Les Fleurs du Mal'i bir betik olarak yay�nlayan Vasfi Mahir Kocat�rk, yanl�� bir yorumla, beti�e Elem �i�ekleri ad�n� verdi. Le Mal s�zc���n� yanl�� yorumlayanlardan biri de Atilla �lhan. Bela anlam�n� uygun g�r�p kendi beti�ini bile Bela �i�e�i ad�yla yay�nlad�. Yan�lg� yak�n zamanlara dek s�rd�. Cemal S�reya da ayn� hataya d��t�. G�r�l�yor ki, yan�lanlardan biri de Necip Faz�l: "Bela.. Bela bende yak�c� �ehvet", "Ne var, ne var alemde bela kadar �ekici (Bela)" diyor. MADEN Necip Faz�l'�n �iirlerinde zaman zaman maden s�zc���yle kar��la��yoruz: "�lfet, kara yaln�zl�k madeninde bir yald�z", "ey g�n�l madenin ne kadar yufka (Orada)" gibi. Bu s�zc�k Baudelaire'in �iir s�zl���nden. Hayli �rnekleri var Baudelaire'de: "Ve irademizin zengin madeni! O bilge simyac� taraf�ndan buharla�t�r�l�r (Okur'a), "Bilinmeyen madenler, denizin incileri (Benediction)", "Bu parlayan maden ve ta� d�nyas� (Tak�lar)", "Cilal� g�zleri sevimli madenlerden yap�lm��" "Bo�lukta D��en Fikir" Baudelaire �aresiz (lrremediable) �iirinde "Bir Fikir, bir �ekil, bir Varl�k
G�kten hareket edip d��m��
�amurlu ve kur�unlu Styx Irma��n�n
Diplerdeki karanl���na"
diyor. Necip Faz�l da buna benzer bir dize d���r�yor: "Ben ba�� a��r gelmi� bo�lukta d��en fikir" (Ben) Necip Faz�l �iirleriyle Baudelaire �iiri aras�nda daha pek �ok benzerlikler var. K�sak�rek'in �u dizelerinin benzerlerini bir ara�t�rmac� her zaman Baudelaire'de bulabilir: "Cinnet, korku, ��phe benim eserim / S�cak kalbinizde gizlidir yerim (Nefs)", "G��s� yakut ve safir / Kar��mda bir misafir /Sordum: Kimsin, nesin sen / Dedi: �eytandan sefir (Hep Nefs)", "Bir tatl� vehim gibi i�imi bay�ltacak (Ruh)." Di�er Etkiler Akla ��yle bir soru gelebilir: Necip Faz�l �iiriyle Baudelaire �iiri aras�ndaki bu benzerlikler, esinler, etkilenmeler, �rt��meler bir rastlant� m�? Bu soruya rahat�a "hay�r" yan�t�n� verebilirim. Dil bilen baz� �airlerimizde �zellikle frans�z �airlerinden, dize, kavram, imge aktarmak bir al��kanl�k halini alm��. Frans�z �iirinden bir havuz olu�turulmu� ve bu ortak kaynaktan �o�u yararlanmaya kalkm��. Nitekim Necip Faz�l da san�yorum daha �ok dolayl� olarak, Ahmet Hamdi Tanp�nar kanal�yla Nerval'den de yararlan�yor. Nerval'in Aurelia �yk�s�nden bir b�l�m: "A��k se�ik belirgin, canh�ra�, ac� dolu bir kad�n ���l���yla s��ray�p uyand�m (... ) Gecede b�yle ac� ac� ��nlayan o ses neydi? R�yan�n i�inden de�ildi (...) Penceremi a�t�m (... ) Bana g�re bu d�nyan�n olaylar� g�r�nmeyen d�nyan�n olaylar�na ba�l�yd� (... ) garip ba�lant�lardan biriydi bu ses" �imdi de Nerval'i hem d�zyaz�lar�yla, hem �iirleriyle ya�malayan Ahmet Hamdi Tanp�nar'�n Abdullah Efendinin R�yas� �yk�s�nden al�nt� yapal�m: "Ne oluyor diye ba��n� kald�rd��� zaman tavan�n tepesinden u�mu� oldu�unu (... ) g�rd� (...) Ses, as�rlar i�inden geliyor gibi bo�uktu" Ve Necip Faz�l'�n �ile �iirine bir g�z atal�m: "G�klerden bir ses geldi: Bu adam
Gezdirsin bo�lu�u ense k�k�nde
Ve u�tu tepemden birden bire dam
G�k devrildi, k�nde �st�ne k�nde...
Pencereye ko�tum: K�z�l k�yamet!
( ... )
Al sana hakikat, al sana r�ya."
Bu benzerliklere raslant� diyebilir miyiz? G�klerden bir ses geliyor, evin tavan� u�uyor, �air pencereye ko�uyor ve b�t�n bunlar bir r�ya ya da bir hayal halinde oluyor. Necip Faz�l, Nerval ile Ahmet Hamdi Tanp�nar'� �zetlemi�. Necip Faz�l'da Rimbaud'yu bulabiliyoruz. Arthur Rinibaud "T�mceler" �iirinde "Teller �ektim �an kulesinden �an kulesine, kurdeleler pencereden pencereye, y�ld�zdan y�ld�za alt�n zincirler �ektim ve dans ediyorum" diyor. Necip Faz�l'�n �u dizesine bakal�m: �ki y�ld�z aras� g��e as�l� hamak (Uyumak �stiyorum) �airimiz y�ld�zdan y�ld�za ip �ekip g�kte hamak kurmu�. Rimbaud'nun imgesini yinelemekten �teye gitmiyor. Necip Faz�l'�n ba�ka dizeleri, en �ok da A��klarda �iiri hem Rimbaud, hem Mallarme etkilerini ta��yor. Sonu� olarak diyebiliriz ki, Necip Faz�l en �ok Baudelaire'den etkilenip Baudelaire'i ba� tac� etmi�. Beti�inin sonuna ekledi�i vasiyeti okundu�unda san�rs�n�z ki �ile'de kendisinin bir araya getirdi�i �iirler onun dinsel ve tasavvufa ba�l� inan�lar�n�n �r�nleridir. Dindar ve "Kalbimi ve akl�m� hep sa� elime verdim! G�revi olmasayd� sol elimi keserdim" diyecek kadar sa�c�, sol d��man� Necip Faz�l'�n �iirine "Tanr� bir rezilliktir, bir �eyler veren rezillik (F�zeler, XVII)", "Bende inan� i�in gerekli temel yok. Yaln�z haydutlar inanm�� insanlard�r (Soyunmu� Y�re�im XI) ve "Ben kom�nistim" diyen Baudelaire'in damgas�n� vurmas� kaderin garip bir cilvesi midir?

AHMET MUH�P DIRANAS Cumhuriyet d�neminin ilk �airlerinden Ahmet Muhip D�ranas, �iir yazmaya ba�lad���nda kimi �rnek alacakt�? Kendinden �ncekilere �yk�nd�. �lk� dergisinde ortalama �iirler yay�nlad�. Zaman ge�ince anlad�, olmuyor, bir �eyler var eksik kalan. Ba�lad� frans�z �airlerini incelemeye. �air sezgisine sahip oldu�u i�in i�e Arthur Rimbaud'yla ba�lad�. Kendi denetiminden ge�en "���RLER" adl� yap�t�nda yaln�z Baudelaire'in de�il, Verlaine'in, Rimbaud'nun, hatta, Sembolizmin son ucu olan Apollinaire'in etkilerini bulabiliyoruz. D�ranas �iiriyle Paul VERLAINE �iiri aras�ndaki ili�kileri, Y�N yay�nevinin ��kard��� betikte a��klam��t�m.(3) D�ranas'�n dize aktarmaktan �ekinmedi�ini kan�tlamak i�in baz� �rnekler vermekle ba�layal�m: D�ranas:
"Bardaktan bo�an�rcas�na bir ya�mur
Dertli y�re�imin ba��na ya��yor"
Verlaine:
"Kente ya�an ya�murlar
Y�re�imde a�l�yor"
Verlaine:
"H�z�n be�ik gibi sall�yor y�re�imi"
D�ranas:
"Salla, salla h�z�n uyuyan be�i�i"
Verlaine:
"G�ky�z� �yle mavi, �ylesine durgun"
D�ranas:
"Ya o g�ky�z� �ylesine mavi"
Rimbaud:
Ben: Gitmek ineklerin su i�ti�i yere
D�ranas:
Ben: Su i�mek inekler i�en �e�melerden
Nerval:
"�zg�n kalbimin o kadar sevdi�i �i�e�i"
D�ranas:
Kalbimin o kadar sevdi�i g�l�
Apollinaire:
"Gel ey gece �al saatim
G�nler ge�er ben kal�r�m"
D�ranas:
"Saat �alar, zaman y�r�r
Ben susar�m, otururum."
Apollinaire:
"A�layan bir kad�n
Eh, oh, ha
Ge�en askerler
Eh, oh, ha
( ... )
Her �ey de�i�ti bende
Her �ey
A�k�m� saymazsak
Eh, oh, ha
Bu " eh, oh, ha"lann t�rk�edeki kar��l�klar� "kah, kah, kah, ya da "ha, ha, ha"d�r. Yani g�l�� ve kahkaha. D�ranas:
Ya g�r�nmez g�llerin kokular�! -Hep pusu
Hep pusu bana, kah kah kah ...
( ...)
Birbirinde ba�lam�� birbirinde t�kenmi�
�ki �l�c�k ... -Kah kah kah ...(4)
D�ranas'�n "Parkta Seranat" �iiri "Cumhuriyet d�nemi T�rk �iiri'nin ilgin� bir aynas�d�r. Bu �iirde Paul Verlaine'in ��li G�r��me'sini (Colloque Sentimental), Rimbaud'nun Roman �iirini, Baudelaire'i ve Apollinaire'in Mutation (De�i�me)(5) �iirini bir arada bulabilirsiniz. Ba�ka �rnekler de verilebilir. Konumuz Baudelaire oldu�una g�re biz �imdi Ahmet Muhip D�ranas �iiri ile Baudelaire �iiri aras�ndaki ili�kileri ara�t�ral�m. �u dizeler Baudelaire'den: "K�p�rdan�p g�zlerinde �i�eklendi�in
En g�zel, en iyiye, en sevgiliye... "
Bu dizeler de D�ranas'dan "Hat�ras� kalbe ���klarla d�k�len
En sevgiliye, en iyiye, en g�zele"
�u dize Baudelaire'den: "So�uk karanl�klar�n i�ine dalmam�z yak�nd�r" Bu dize D�ranas'dan: "Art�k karanl�klar i�ine g�m�lmekteyiz" Baz� dizeler �ok yak�n benzemeseler de �a�r���m yap�yorlar. Ne diyor Baudelaire: "Uslu dur ey H�zn�m, daha sakin ol
Ak�am olsun diyordun, i�te ak�am"
Ve D�ranas:
"Gel bakal�m Ahmet Muhip D�ranas
Otur
G�n bat�yor g�r�yor musun?
Her vakit b�yle ho� bir ak�am olmaz" diyor.
Baudelaire'in en �ok i�ledi�i temalardan biri, vicdan azaplar�n�n, pi�manl�klar�n t�pk� bir kurt gibi, bir b�cek gibi insan�n i�ini kemirmesi ve insan bedeniyle beslenmesi. Necip Faz�l ve Ahmet Hamdi Tanp�nar'dan s�z ederken Baudelaire'in L'lrreparable (Onulmaz) �iirine de�inmi�tik. Ayn� dizeleri yeniden aktaral�m. Dindirebilir miyiz eski, uzun Azab�
K�m�lday�p k�vran�r, ya�ar i�imizde
Kurt nas�l �l�lerle, t�rt�l nas�l me�eyle
Beslenirse �yle beslenir bizle
Dindirebilir miyiz bu onulmaz Azab�?
Ayr�ca Baudelaire, "D��man" �iirinde: "Y�re�imizi kemiren o sinsi d��man
Yitirdi�imiz kanla beslenip g��leniyor",
K�van�l� �l�" �iirinde: "Ey kurtlar! g�zs�z, kulaks�z kara yolda�lar
Size gelen �zg�r, k�van�l� bir �l� var
Obur filozoflar, pisli�in o�ullar�"
ve bir ba�ka �iirinde: "Besliyoruz sevimli pi�manl�klar�m�z�
Dilenciler bitlerini beslerse nas�l"
diyor. Ahmet Muhip D�ranas da �unlar� yaz�yor: "Hi� ku�ku yok ki sen �imdi kalbimde
Bir k�� uykusuna yatan b�ceksin
Yaln�z ate�imle �s�nacak ve
Yaln�z v�cudumla besleneceksin"
Ba�ka �rnekler de verelim: Baudelaire (Benediction):
"Bu gudubeti emzirmektense
Engerek d���m� do�urayd�m ke�ke"
D�ranas:
"Engerek d���m� do�uran gelinler"
Baudelaire:
"Ama hay�r! yalmzca bir maske gibidir
�nce bir ac�y� yans�tan bu y�z"
D�ranas:
"Ya bu y�zler, ne y�zler, maske gibi"
Baudelaire'in bir �iiri var: Yolculu�a Davet (�nvitation au Voyage). Bu �iirin ad�n�n Necip Faz�l �iirine girdi�ini g�rm��t�k. Ayn� �ekilde Ahmet Muhip D�ranas da bu �iirin ad�n� dizelerine sokar: "Her alt�n ku� ve her akan su beni
Bir yolculu�a davet eder"
Tek �rnek bu de�il. Baudelaire'in ba�ka �iir adlar�n�n da D�ranas'da dizele�ti�ini g�r�yoruz. Verlaine'in ve Baudelaire'in Kan �e�mesi ba�l�kl� birer �iirleri var. Ve i�te D�ranas'�n iki dizesi: "Kim �u vurulmu� yatan ova boyunca
Bir kan �e�mesine a��k durup avcu."
Hemen an�msatal�m, yukar�daki ikilikteki birinci dize, "Kim �u vurulmu� yatan ova boyunca" dizesi ise Rimbaud k�kenli. Bu dize Cahit S�tk� �iirine de girecek. Baudelaire �iirinin renk, koku, ses ve uyum s�zc�kleriyle, imgeleriyle dolu oldu�unu biliyoruz. D�ranas da bize: "Bizimdir bu koku, bu renk dolu sini" diyor. (6)

CAH�T SITKI Cahit S�tk�, esin, esinti ve etkiden de �teye gidip frans�z �airlerinden bazen dize aktarmaktan bile �ekinmez. Bunu, �airden �aire ge�en bir mamelek (malvarl���) olarak kabul eder. Baz� �rnekler verelim. Apollinaire (Marie �iirinden):
"Ge�iyordum Seine k�y�s�ndan
Eski bir kitap koltu�umda"
Taranc�:
Ge�tim bir ak�am S�d�b�tdan
Koltu�umda Nedim divan�
Verlaine (Nevermore �iirinden):
"Hat�ra, hat�ra, ne istiyorsun benden? Sonbahar"
Taranc�:
"Bilmem ki hat�ralar
Ne istersiniz benden
Gelir gelmez sonbahar"
Cahit S�tk� Taranc�, hangi frans�z �airinin �iirini �evirmi�se o �iirin dizelerini, imgelerini, i�eri�ini kendi �iirine aktarm��. Yazd��� �iirlerde, ba�ta Baudelaire ve Verlaine olmak �zere, Nerval, Paul Valery ve Laforgue gibi di�er �airlerin etkilerini g�rebiliyoruz. Taranc�'n�n en �ok sevdi�i �air Baudelaire'dir. Kendisiyle yap�lan bir konu�mada �unlar� s�yler: "Baudelaire elinde tuttu�u canl� me�ale ile bana tutaca��m, tutmam gereken yolu g�sterdi. Baudelaire, bana suyun dibine inmeyi ��retti: ��imle d���m aras�ndaki fark� Les Fleurs du Mal'� okuduktan sonra anlad�m. Baudelaire bana kendi kendimi buldurttu, ve ben hayat�m�, Baudelaire'i okuduktan �nce, Baudelaire'i okuduktan sonra diye iki b�l�me ay�rmaktay�m." Cahit S�tk�'ya g�re Baudelaire'i okuyabilmek bile bir meziyettir. 22/6/1942 tarihli mektubunda Ziya Osman Saba'ya �unlar� yaz�yor: "Rimbaud'yu, yahut Baudelaire'i, Verlaine'i, Mallarme'yi tatmak i�in, onlar�n ruhunu �ad etmek i�in okur alelade kimse olmamal�d�r. Mesela, onlar�n okuru T�rkiye'de Ahmet Hamdi, Nurullah Ata�, sen, ben ve daha birka� ki�i olabilir. Tabi bu kadarc�k meziyetimizi s�ylemek b�b�rlenmek filan say�lmaz." Gen� �len Cahit S�tk� Taranc� fazla �iir b�rakmad�. Az say�daki �iirlerinde Baudelaire dizelerine olduk�a s�k rastlayabiliriz. Baz� �rnekler verelim. Baudelaire, ��e kapan�� (Recueillement) �iirine ��yle girer: "Uslu dur ey H�zn�m, daha sakin ol / Ak�am diyordun, i�te oluyor ak�am." Cahit S�tk�'da "Abbas" �iirine ��yle girer: "Haydi Abbas vakit tamam/ Ak�am diyordun i�te oldu ak�am" Baudelaire'in G�z �ark�s� �iiri ��yle biter: "K�r�k dal sesleriyle sal�nan bir tabut var
San�r�m �ivilenen, bilmedi�im bir yerde
�len kim? -D�n yazd� bug�n sonbahar
��nlar bir yolculuk gibi bu ses y�reklerde."
Taranc�'n�n Otuzbe� Ya� �iirinden bir dize: "Nereden ��kt� bu cenaze, �len kim?"
Cahit S�tk�, Baudelaire'in "Yolculu�a Davet" �iirini �evirdi. �u dizeler Cahit S�tk� �evirisiyle Baudelaire'den: "Karde�im, yavrum / Sana benzeyen bir yeri D���n�yorum / Gidip orda beraber / Ya�aman�n, sevmenin / Sevmenin ve �lmenin / O yerde bir g�n / Saadetini d���n" Bu dizeler de Taranc�'n�n "D���nd���m Yer" �iirinden: "Sevgilim, burdan uzak / Uzaklarda ya�amak / Sevmek ve �lmek i�in / A��l�p denizlere / Bir g�n gitmek mi dersin / Sana benzeyen yere" Ayr�ca, Yolculu�a Davet �iirinde Baudelaire, her ba�lam�n�n sonunda "Orda" s�zc���yle ba�layan bir dizeyi yineler. Baudelaire'in "Harmonie du Soir" �iirini, "Ak�am�n Ahengi" ad�yla t�rk�eye �evirdi Cahit S�tk�. Ne demi� Baudelaire: "Sesler ve kokular d�n�yor ak�am�n havas�nda / Hazin bir vals, bir ba� d�nmesidir bu r�zgar" Ne diyor Taranc�: "Seslerle kokular el ele dola��r / Renklerle �ekiller sevi�ip anla��r/ Bir m�kemmeliyet orkestras�nda" Cahit S�tk� g�nderimde mi bulunmu�? Hay�r. �iire bir yenilik mi getirmi�? Hay�r. Kendisinden y�z y�l �nce ya�ayan Baudelaire'e yinelemekle yetinmi�. Yapt��� i�in ad�, esin, esinti, etki, rastlant� falan olamaz. Taranc�'n�n �iiri, renk, ses ve koku ��lemleriyle dolu. Yaz�k ki, bu ��lemi ayn� d�nemin, ya da daha sonraki d�nemlerin baz� t�rk �airleri de papa�an gibi yineleyip dururlar. Bu Baudelaire'i �yk�nmekten ba�ka bir �ey de�il. K�t�l�k �i�ekleri'nden tek �rnek vermekle yetinelim: "O derin birlik i�inde, sesler, kokular ve renk /uzaktan uza�a kar��an yank�lara denk / Birbirlerini i�te b�yle yan�tlamakta" Cahit S�tk�'daki baz� �iir bi�imleri ve Obsession, Fikri Sabit, Sanatkar�n �l�m�, Portre gibi �iir adlar� da Baudelaire'den gelmedir. Ne hazindir ki bu iki �airin �l�mleri de birbirlerine benzer. �kisi de i�kiye �ok d��k�nd�. �kisi de ayn� ya�ta, 46 ya��nda, i�ki ve y�prat�c� bir ya�am y�z�nden inmeli olarak �m�rlerini noktalad�lar.
Antolojilerimizde Baudelaire Bir D�nya �iir Antolojisi, Frans�z �iir Antolojisi haz�rlarken, �nce, �airlerle ilgili yabanc� antolojileri ve �airin �lkesinde haz�rlanm�� antolojileri incelemek gerekir. Bir yabanc� �airin, hangi �iirleriyle okura sunulmas� gerekti�inin �nemli bir �l��s�d�r bu. T�rkiye'de antoloji haz�rlayanlar, ya i�in kolay�na ka�t�klar� ya da, �airin kendisinden �ok onu �evirenin �n�ne �nem verdikleri i�in hep ayn� �iirleri, birka� �iiri okurun �n�ne getiriyorlar: Cahit S�tk�'n�n, Orhan Veli'nin, D�ranas'�n v.b.g. �evirileriyle. Otuz y�l �nce antoloji haz�rlayanlar hakl�yd�, �nlerinde say�l�, �ok az �eviri vard�, bulduklar�yla yetiniyorlard�. Ama, daha sonra �eviri alan�nda geni� �al��malar oldu, antoloji haz�rlayanlar�n elinin alt�nda �imdi zengin bir malzeme var, bundan yararlanmal�d�rlar. Bu yap�lam�yor, �rne�in salt Cahit S�tk� �evirdi diye, Baudelaire'in annesine yazd��� Balkon �iiri bir a�k �iiri antolojisinde okurun �n�ne a�k �iiri olarak getiriliyor.
Bu Betik �st�ne Bu betikte Baudelaire'in K�t�l�k �i�ekleri'inden 87 �iiri ve 50 d�zyaz�lm�� �iirden olu�an Paris S�k�nt�s�'n�n tamam� yer al�yor. T�rkiye'de �imdiye dek yay�nlanm�� Baudelaire yap�tlar�n�n en kapsaml�s�. Bir �airin yap�t�n�, �iirlerini de�erlendirmek i�in o �airin ya�am �yk�s�n�, ya�am ser�venini de bilmek gerekir. Oysa �evirmenlerimiz bu �nemli �al��may� hep g�zard� etmi�ler. Konunun �nemi yeni yeni vurgulan�yor. Betikte Baudelaire'in ya�am ser�venine, ya�am �yk�s�ne de�in olduk�a geni� bir bilgiye de yer verdim. Ayr�ca, Baudelaire'in Sanat� b�l�m�nde,�airin kendi yaz�lar�ndan kalkarak baz� yarg�larda bulundum. Son b�l�m�, "Baudelaire'in T�rk �iirindeki etkisi" olu�turuyor. Baudelaire, �a�da� d�nya ve frans�z �air ve yazarlar�n� h�l� etkiledi�ine g�re, bu etkinin izlerine elbette bizim �airlerimizde de rastlanacakt�. En belirgin �rneklerden kalkarak Necip Faz�l, Ahmet Hamdi, Ahmet Muhip D�ranas ve Cahit S�tk� Taranc� �st�nde durdum. Bu, Baudelaire'in ba�ka �airlerimizi etkilemedi�i anlam�na gelmez. ��inde benim de yer ald���m, 1960'lar sonras�n�n �air ku�a��n� ara�t�rman�n d���nda tuttum. Raimbaud'nun "�airlerin Tanr�s�", Yahya Kemal'ir� "Gelmi�, ge�mi� �airlerin ku�kusuz en b�y���" dedi�i Baudelaire h�l� evrensel �iirin �st�nde, dev bir Albatros ku�u gibi; "a��r, kanatlar�"n� germi�, duruyor.

(1) Sembolizm. Erdo�an Alkan, Deyi�, Yay�nlar�.
(2) BAUDELAIRE, Gerard Conio, Oeuvres Majeures, s. 26-27
(3) Paul Verlaine, se�me �iirler, Erdo�an Alkan, Y�n Yay�nlar�, 1994
(4) Cemal S�reya da dalga �iirinde, hem Apollinaire'i, hem D�ranas'� yineliyor.
(5) Cemal S�reya'n�n Dalga �iiri de daha �ok Apollinare'in Mutation'una yak�n.
(6) Dranas �iiriyle Frans�z �iiri aras�ndaki esin; esinti ve etkileri Varl�k Dergisinin aral�k 1992 say�s�nda geni� bir bi�imde inceledim. Daha fazla bilgi isteyenler bu yaz�dan yararlanabilir.


Karanl�klar Prensi Baudelaire, S. 69-98